Atletizmin Temelleri:
Olimpik atletizm pistinin en iç kulvarının bir turu 400 metredir. Neredeyse tüm modern koşu pistleri sentetik zemine sahiptir. Sentetik zeminlerin en çok kullanılanları Mondo (sentetik kauçuk) ve Tartan (poliüretan ile imal edilmiş) tiptir.
Aşağıda listelenen atletizm branşları Yaz Olimpiyatlarında (her dört yılda bir düzenlenir) ve Dünya Atletizm Şampiyonalarında (her iki yılda bir) vardır.
100 metre
Olimpiyatlardaki en kısa mesafeli yarış olan 100 metreyi kazananlar dünyanın en hızlı erkeği ve kadını olarak nitelendirilirler. 100 metre yarışı atletizm pistinin son düzlüğünde koşulur.
Hatalı çıkış (fodepar), bir veya birden fazla koşucunun çıkış tabancası ateşlenmeden yani start komutu verilmeden önce yarışa başlaması, en sık 100 metre yarışında gerçekleşir. Hakemler çıkış takozlarındaki sensörler vasıtasıyla herhangi bir sprinterin elinin yerdeki ya da ayağının takozdaki hareketini tespit edebilirler. Koşucular tek hatalı çıkışta diskalifiye edilirler.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 10.49 saniye – Florence Griffith-Joyner (ABD) – 1988
Erkekler: 9.58 saniye – Usain Bolt (Jamaika) – 2009
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 10.70 saniye – Marion Jones (ABD) – 1999
Erkekler: 9.58 saniye – Usain Bolt (Jamaika) – 2009
200 metre:
Bu yarış, pistin ilk düzlüğünün sonundan, son düzlüğün sonuna kadar olan yarım turluk bir koşudur. Her koşucu kendine ayrılan kulvarda koşmak zorundadır. Bu yüzden yarış, merdiven şeklinde, kademeli kulvar dizilişiyle başlar.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 21.34 saniye – Florence Griffith-Joyner (ABD) – 1988
Erkekler: 19.19 saniye Usain Bolt (Jamaika) – 2009
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 21.63 saniye – Dafne Schippers (Netherlands) – 2015
Erkekler: 19.19 saniye – Usain Bolt (Jamaika) – 2009
400 metre
En uzun sprint yarışı olarak nitelendirilen 400 metre yarışı, pistin çevresinde bir tur yapılan koşudur. Tıpkı 100 metre yarışındaki gibi atletler kendilerine ayrılan kulvarlarda koşarlar. Koşucular 200 metre yarışındaki gibi kademeli olarak kulvarlarındaki takozlarda sıralanırlar. Kulvarlara kademeli olarak dizilmekten dolayı, ilk başta hangi koşucunun önde olduğunu fark etmek zor olabilir ancak iç kulvarlardaki koşucular yarışın başında daha geride sıralandıklarından dolayı, yarışın ilerleyen bölümünde iç kulvardaki koşucuların dış kulvardakilerle aynı hizaya gelmeleri onların öne geçtiklerini gösterir.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 47.60 saniye – Marita Koch (Doğu Almanya) – 1985
Erkekler: 43.03 saniye – Wade van Niekerk (Güney Afrika) – 2016
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 47.99 saniye – Jarmila Kratochviloa (Çekoslovakya) – 1983
Erkekler: 43.18 saniye – Michael Johnson (ABD) – 1999
800 metre
İki turluk 800 metre yarışının başında koşucular ayakta kademeli olarak kendi kulvarlarında sıralanırlar. Yarış başladıktan sonraki ilk 100 metrenin ardından koşucular iç kulvara geçebilirler.
800 metre hem sürat, hem de dayanıklılık yarışıdır. Bu branş, elit koşucuların genellikle yarışın ilk yarısını ikinci yarısından daha hızlı koştukları yegâne orta ve uzun mesafe koşu branşıdır. 800 metre yarışının başında hedef hızdan daha yavaş koşulması, uzun mesafe yarışlarındakinin tersine yarışın bitiş bölümü için daha fazla sürati tasarruf etmeyi sağlamaz.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 1:53.28 dakika – Jarmila Kratochviloa (Çekoslovakya) – 1983
Erkekler: 1:40.91 dakika – David Rudisha (Kenya) – 2012
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 1:54.68 dakika – Jarmila Kratochvilova (Çekoslovakya) – 1983
Erkekler: 1:42.34 dakika – Donavan Brazier (ABD) – 2019
1500 metre
1500 metre yarışı, koşucuların ilk düzlüğün başında ayakta başladıkları 3.75 turluk bir yarıştır.
1500 metre yarışı, 1 mil yarışından sadece 109 metre daha kısadır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 3:50.07 dakika – Genzebe Dibaba (Etiyopya) – 2015
Erkekler: 3:26.00 dakika – Hicham El Guerrouj (Fas) – 1998
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 3:51.95 dakika – Sifan Hassan (Hollanda) – 2019
Erkekler: 3:27.65 dakika – Hicham El Guerrouj (Fas) – 1999
5,000 metre
12.5 turluk 5,000 yarışı, ilk düzlüğün sonunda başlar. Şampiyonalarda kazananların dereceleri bazen Dünya rekorlarından çok daha yavaş olur. Madalya adayı koşucular yalnızca sıralamayı düşünürler, bu yüzden yarışın başında yavaş koşulabilir. Yarışın başında koşu temposunu yüksek tutmak, yarışın son turlarında faydadan çok zarar getirebilir. Bununla beraber, son yıllarda büyük madalya adayları neredeyse yarışın başından itibaren tempoyu yüksek tutma riskini almaktadırlar.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 14:06.62 dakika – Letensebet Gidey, (Etiyopya) – 2020
Erkekler: 12:35.36 dakika – Joshua Cheptegei (Uganda) – 2020
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 14:26.72 dakika – Hellen Obiri (Kenya) – 2019
Erkekler: 12:52.79 dakika – Eliud Kipchoge (Kenya) – 2003
10,000 metre
10,000 yarışında 25 tur koşulur. Tıpkı 5,000 yarışındaki gibi yarışın ikinci yarısında daha hızlı koşulur. Güçlü bitirici sprinti olmayan büyük madalya adayı koşucular, daha iyi atak çekebilen koşuculara karşı çoğu zaman yarışın hızını son iki ya da üçüncü kilometrede artırırlar. Kazanan koşucunun son turdaki derecesi, genellikle 1500 metre yarışının son turunda koşulan süreyle aynıdır.
Yarışta 20’den fazla koşucu varsa, ilk 20 koşucu bitiş çizgisinin hemen önündeki klasik yayın gerisinde sıralanırlar; geri kalanlarsa biraz ilerideki dış kulvardaki kısa yayın arkasında hizalanırlar. Dış kulvardaki yayın arkasındaki koşucular, ilk virajı döndükten sonra iç kulvara geçebilirler. Olimpiyatlarda, yay çıkışı yalnızca 10,000 metre finallerinde kullanılır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 29:01.03 dakika – Letensebet Gidey (Etiyopya) – 2021
Erkekler: 26:11.00 dakika – Joshua Cheptegei (Uganda) – 2020
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 30:04.18 dakika – Berhane Adere (Etiyopya) – 2003
Erkekler: 26:46.31 dakika – Kenenisa Bekele (Etiyopya) – 2009
100 metre engelli (kadınlar) / 110 metre engelli (erkekler)
Sprint engelli branşı, Olimpik yarışlarda kadınların ve erkeklerin farklı mesafeler koştukları tek branştır. Her iki yarışta da 10 engel bulunur. Erkeklerin koştuğu 110 metre engelli yarışında, engeller arasındaki mesafe daha uzun olduğu için, erkek koşucular daha uzun fule atarlar.
Her iki yarış da son düzlükteki kulvarlarda koşulur. Kadınların engellerinin yüksekliği 83.8 santimetredir. Erkeklerin engellerinin yüksekliğiyse 106.7 cm’dir. Yarışlar sırasında engele değmenin, sürtünmenin veya çarpmanın bir cezası yoktur ancak bunlar koşucuların yarışı daha yavaş bitirmesine sebep olur.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 12.20 saniye – Kendra Harrison (ABD) – 2016
Erkekler: 12.80 saniye – Aries Merritt (ABD) – 2012
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 12.28 saniye – Sally Pearson (Avustralya) – 2011
Erkekler: 12.91 saniye – Colin Jackson (Büyük Britanya) – 1993
400 metre engelli
Pistin bir turunu kapsayan bu yarışta 10 engel vardır. Erkeklerin engel yüksekliği 91.4 cm iken, kadınların engel yüksekliği 76.2 cm’dir.
Tıpkı düz 400 metre yarışındaki gibi koşucular başlangıç bölümünde iç kulvardan dış kulvara doğru kademeli olarak dizilirler. Ancak düz 400 metre yarışındakine nazaran, 400 metre engelli yarışında hangi koşucunun önde olduğunu anlamak daha kolaydır. Bunun için engeli hangi atletin önce geçtiğine bakılır. Koşucular engel aralarında belli bir fule sayısı ve ritimle koşarlar. Yarışın son 50 metresinde oksijen yetersizliği yaşayan koşucuların ritimleri bozulabilir ve fule sayıları artabilir. Bu yüzden yarışın son engelini geçmek çok daha zor hale gelir.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 51.41 saniye – Sydney McLaughlin (ABD) – 2022
Erkekler: 45.94 saniye – Kartsten Warholm (Norveç) – 2021
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 52.16 saniye – Dalilah Muhammad (ABD) – 2019
Erkekler: 47.18 saniye – Kevin Young (ABD) – 1993
3,000-metre engelli
3,000 metre yarışının tarihi, İrlanda’da kasabalar arasında düzenlenen at yarışlarına uzanır. Bu yarışlarda, yön bulmak için kiliselerin çan kulelerinden faydalanılırdı. Ayrıca çitler ve dereler gibi engellerin üzerinden atlanırdı. 1860’larda ilk defa 3,000 yarışının insanlar için olan muadili kros yarışı biçiminde yapılmaya başlandı.
Modern 3,000 engelli yarışında sporcular toplamda 28 engel ve yedi su engeli geçerler. Su engelleri, pistin iç kısmında olduğundan yarış ilk düzlükteki 3,000 çizgisinden başlar. Bazı pistlerde su engeli pistin dışında olduğundan, yarış o pistlerde son düzlükte başlar. Yarışta ilk 200 metrelik bölüme ek olarak, toplam 7 tur koşulur. Koşucular ilk 200 metrelik bölümden bitiş çizgisine gidene kadar herhangi bir engel geçmezler; daha sonra yedi tur boyunca normal engeller ve su engeli geçilir.
Engeller, erkekler için 91.4 cm, kadınlar için 76.2 cm yüksekliğindedir.
3,000 metre engelli yarışında, engeller ilk üç kulvarı kaplayacak genişliktedir. Diğer engel yarışlarındakinin aksine, 3,000 metre yarışında koşucular engele çarptıklarında engel diye, koşucular yere düşebilir.
Su engelindeki eğimli kazanın uzunluğu 3.66 metredir ve suyun en derin olduğu yer 70 cm’dir. Çoğu koşucu su engelinin üzerine basıp, engelden suyun sığ kısmına atlar. Bu sayede enerji tasarrufu sağlanır.
Diğer mesafe branşlarının aksine, bu branşta koşucular başlangıçtan itibaren yarışı önde götürmekten çekinmezler. Öndeki koşucular için engelleri geçmek daha rahat olur.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 8:58.81 dakika – Gulnara Galkina-Samitova (Rusya) – 2008
Erkekler: 7:44.32 dakika – Beatrice Chepkoech (Kenya) – 2018
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 8:57.84 dakika – Beatrice Chepkoech (Kenya) – 2019
Erkekler: 8:00.43 dakika – Ezekiel Kemboi (Kenya) – 2009
4 x 100 metre bayrak yarışı
Dört ayrı 100 metre etabından oluşan tek turluk bu bayrak yarışında, dört kişilik koşu takımları yarışır. Yarışın ilk 100 metresinde sporcular takozdan çıkarak, bayrağı ikinci koşucuya 20 metrelik değişim bölgesinin içinde devrederler. Değişim bölgesi, her 100 metre çizgisinin 10 metre gerisi ile 10 metre ilerisi arasındadır. İkinci, üçüncü ve dördüncü bayrak koşucuları ayaktan başlarlar ve genellikle değişim bölgesinin 10 metre gerisinde çıkışa hazır şekilde sıralanırlar.
Koşucular çok süratli koştuklarından, bayrağı 20 metrelik değişim bölgesinin içinde devretmek zorlaşır. Koşucular bayrağı değişim bölgesinin dışında değiştirirlerse tüm takım diskalifiye edilir. Bayrağı düşürmek otomatik olarak diskalifiye anlamına gelmez ancak bayrağı düşüren takım çok zaman kaybedip, diğer takımların gerisinde kalır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 40.82 saniye (ABD) – 2012
Erkekler: 36.84 saniye (Jamaika) – 2012
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 41.07 saniye (Jamaika) – 2015
Erkekler: 37.04 saniye (Jamaika) – 2011
4 x 400 metre bayrak yarışı
Dört kişilik takımların yarıştığı dört turluk bu yarışta, bayrağı ilk taşıyan koşucular 400 metre çıkışında kademeli olarak sıralanıp, takozdan çıkarlar ve ilk turu kendi kulvarlarında koşarlar. İkinci 400 metrede, bayrakları taşıyan ikinci koşucular ilk 100 metreden sonra ilk kulvara geçebilirler.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 3:15.17 dakika (Sovyetler Birliği) – 1988
Erkekler: 2:54.29 dakika (ABD) – 1993
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 3:16.71 dakika (ABD) – 1993
Erkekler: 2:54.29 dakika (ABD) – 1993
Atlama Branşları
Yüksek atlama
Sporcular 4 metre genişliğindeki çıtayı tek ayakla zıplayarak geçerler. Atlayıştan sonra çıta hâlâ yerindeyse, sporcu çıtaya değmiş bile olsa atlayış geçerli sayılır. Her yükseklik için üç atlama hakkı verilir. Art arda üç başarısız atlama denemesi sonucu sporcu yarıştan elenir. Sporcular istedikleri zaman bir yükseliği pas geçip, bir sonraki yükseliği deneyebilirler. Genellikle çıta yüksekliği 3’er cm yükseltilir. Yarışı önde götüren iki sporcu da aynı yükseklikte yarışı bitirirlerse, bir önceki yükseklikte en az başarısız atlama teşebbüsü olan sporcu yarışı kazanır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 2.09 metre – Stefka Kastadinova (Bulgaristan) – 1987
Erkekler: 2.45 metre – Javier Sotomayor (Küba) – 1993
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 2.09 metre – Stefka Kastadinova (Bulgaristan) – 1987
Erkekler: 2.41 metre – Bohdan Bondarenko (Ukrayna) – 2013
Uzun atlama
Sporcular pistin hemen iç kenarındaki uzun atlama koşu pistinden koşup, atlama tahtasına basarak kum havuzuna atlarlar. Atlayışın mesafesi, atlama tahtasının sonundan sporcunun kumda bıraktığı ilk ize kadarki mesafenin ölçülmesiyle bulunur. Sporcunun adımı atlama tahtasının son kısmını geçtiği takdirde, atlayış geçersiz sayılır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 7.52 metre – Galina Chistyakova (Sovyetler Birliği) – 1988
Erkekler: 8.95 metre – Mike Powell (ABD) – 1991
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 7.36 metre – Jackie Joyner-Kersee (ABD) – 1987
Erkekler: 8.95 metre – Mike Powell (ABD) – 1991
Üç Adım Atlama
Üç adım atlama branşında atlama tahtasına sprint atılır ve tahtaya ilk adım basıldıktan sonra, aynı ayakla ileriye ikinci adım atılır ve son adım diğer ayakla atılarak kum havuzuna atlama yapılır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 15.74 metre – Yulimar Rojas (Venezuala) – 2022
Erkekler: 18.29 metre – Jonathan Edwards (Büyük Britanya) – 1995
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 15.50 metre – Inessa Kravets (Ukrayna) – 1995
Erkekler: 18.29 metre – Jonathan Edwards (Büyük Britanya) – 1995
Sırıkla Atlama
Tıpkı yüksek atlama branşındaki gibi sporcular belli yükseklikteki çıtayı geçmeyi çalışırlar. Bu branştaki tek fark, atlayışın sırıkla yapılmasıdır. Sporcu, atladıktan sonra çıta yerinden düşmezse atlayış geçerli sayılır. Çıtayı rüzgarın düşürmesi ya da atlayış sırasında sırığın kırılması halinde sporcuya bir atlama hakkı daha verilir.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 5.06 metre – Yelena Isinbayeva (Rusya) – 2009
Erkekler: 6.03 metre – Armand Duplantis (İsveç) – 2022
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 5.01 metre – Yelena Isinbayeva (Rusya) – 2005
Erkekler: 6.05 metre – Dmitri Markov – (Avustralya) – 2001
Atma Branşları
Gülle Atma
Gülle atma branşında, sporcular atış dairesinin içinde gülleyi boyunlarına dayayarak, tek elle ileriye atarlar. Atışın geçerli sayılması için güllenin kurallar içerisinde belirtilen yere düşmesi ve sporcunun gülle yere düşene kadar atış dairesinin dışına çıkmaması gerekir.
Gülleciler dönme ya da kayma tekniğini uygularlar. Gülle, erkekler için 7.26 kg, kadınlar için 4 kg ağırlığındadır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 22.63 metre – Natalya Lisovskaya (Sovyetler Birliği) – 1987
Erkekler: 23.37 metre – Ryan Crouser (ABD) – 2021
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 21.24 metre – Natalia Lisovskaya (Sovyetler Birliği) – 1987 ve Valerie Adams (Yeni Zelanda) – 2011
Erkekler: 22.91 metre – Joe Kovacs (ABD) – 2019
Disk Atma
Aynı gülle atmadaki gibi, disk atmada da sporcular atış dairesinin içinde atışı gerçekleştirirler ve disk yere düşmeden o daireden çıktıkları takdirde atış geçersiz sayılır. Diskin ağırlığı erkekler için 2 kg, kadınlar için 1 kg’dır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 76.80 metre – Gabriele Reinsch (Doğu Almanya) – 1988
Erkekler: 74.08 metre – Jurgen Scholt (Doğu Almanya) – 1986
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 71.62 metre – Martina Hellmann (Almanya) – 1987
Erkekler: 70.17 metre – Virgilijus Alenka (Litvanya) – 2005
Çekiç Atma
Çekiç atma, en teknik branşlardan biridir. Çekicin ağırlığı, erkeklerde 7.26 kg, kadınlarda 4 kg’dır. Atıcılar dairede ilk önce ayaklar sabit şekilde çekici iki kez döndürdükten sonra, daire etrafında üç ila beş dönüş yapıp, çekici fırlatırlar.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 82.98 metre – Anita Wtodardoczyk (Polonya) – 2016
Erkekler: 86.74 metre – Yuriy Sedykh (Sovyetler Birliği) – 1986
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 80.85 metre – Anita Wtodardoczyk (Polonya) – 2015
Erkekler: 83.63 metre – Ivan Tikhon (Belarus) – 2007
Cirit Atma
Mızrak atmanın modern biçimi olan cirit atma da son derece teknik bir atma branşıdır. Sporcular ciriti belli bir noktadan tutup, omuzlarının ya da kolun üst bölümünden fırlatırlar. Ciritin ucu yere saplanmazsa atış geçerli sayılmaz. Erkeklerin ciriti 800 gram ağırlığında ve 2.6 m ila 2.7 m uzunluğundadır. Kadınların ciritiyse 600 gram ağırlığında ve 2.2 m ila 2.3 m uzunluğundadır.
Dünya rekorları:
Kadınlar: 72.28 metre – Barbora Spotakova (Çek Cumhuriyeti) – 2008
Erkekler: 98.48 metre – Yan Zelezny (Çek Cumhuriyeti) – 1996
Dünya Şampiyonası rekorları:
Kadınlar: 71.70 metre – Olisdeilys Menendez (Küba) – 2005
Erkekler: 92.80 metre – Jan Zelezny (Çek Cumhuriyeti) – 2001
Çoklu Branşlar
Dekatlon (Erkekler)
10 branştan oluşan dekatlonun galibi dünyanın en iyi komple sporcusu olarak nitelendirilir. İki gün boyunca süren dekatlonda, bir branş müsabakasının bitiminden öbür branş müsabakasının başlamasına kadar en az 30 dakika geçmek zorundadır. Her branşta yapılan derecenin bir puanı vardır.
Dekatlondaki branş sırası şöyledir:
- Gün: 100 metre, disk atma, sırıkla atlama, cirit atma ve 400 metre
- Gün: 110 m engelli, uzun atlama, gülle atma, yüksek atlama ve 1500 metre
Dünya rekorları:
9,126 puan – Kevin Mayer (Fransa) – 2018
Dünya Şampiyonası rekorları:
9,045 puan – Ashton Eaton (ABD) – 2015
Heptatlon (Kadınlar)
İki gün boyunca yapılan yedi branşlık heptatlondaki branş sıralaması şöyledir:
- Gün: 100 metre engelli, yüksek atlama, gülle atma, 200 metre
- Gün: Uzun atlama, cirit atma, 800 metre
Dünya rekorları:
7,291 puan – Jackie Joyner-Kersee (ABD) – 1988
Dünya Şampiyonası rekorları:
7,128 puan – Jackie Joyner-Kersee (ABD) – 1987